ARTISTS IN FOCUS
Johan van der Keuken (1)
Zien kijken filmen
In samenwerking met het internationaal filmtijdschrift Sabzian organiseert CINEMATEK een uitgebreide retrospectieve van het werk van de Nederlandse documentairemaker Johan van der Keuken. De retrospectieve vangt aan tijdens dit driemaandelijks programma en wordt verdergezet tijdens het volgende driemaandelijks programma. Tijdens deze volledige periode is er een bescheiden tentoonstelling te bezichtigen met documenten die de link tussen Van der Keuken en Brussel belichten.
De Nederlandse filmmaker, fotograaf en auteur Johan van der Keuken (1938-2001) zet reeds in zijn tienerjaren zijn eerste stappen in de fotografie. In de jaren 1950 verschijnen zijn eerste fotoboeken: Wij zijn 17 en later Achter glas. Op achttienjarige leeftijd trekt Van der Keuken naar de Parijse filmschool IDHEC, waar hij, in weerwil van het “systematische” onderwijs, een groeiende passie voor het filmen ontdekt. Deze periode betekent voor hem het afscheid van de fotografie.
Deze retrospectieve draagt de titel Zien kijken filmen, naar het gelijknamige boek uit 1980, een bundel van Van der Keukens teksten over filmmaken. Niet toevallig zijn het deze drie werkwoorden die in hun onderlinge samenhang zijn filmpraktijk het beste definiëren. Zien is een vorm van observatie, een interesse in de wereld. Kijken is een actie, je kiest waar je kijkt en je je focus legt. Ten slotte is het filmen een combinatie en een culminatie van die twee. Van der Keuken, die de camera speels opvatte als een extensie van zijn lichaam, was gekant tegen de idee dat filmmakers buiten de wereld staan die ze trachten te verbeelden. De filmer staat radicaal in de wereld, kijkt doorheen zijn lens, waarmee de werkelijkheid een kader krijgt. Hij hield altijd een oog op de wereld rondom gericht terwijl het andere door de zoeker van de camera tuurde. Van der Keukens oeuvre komt voort uit het avontuur van die blik. In gezelschap van zijn vrouw Nosh van der Lely, die de microfoon en recorder hanteerde, reisde hij de wereld rond.
Een vierde werkwoord in de titel had ‘monteren’ kunnen zijn. Een documentairemaker, volgens Van der Keuken, kan nooit pretenderen de werkelijkheid weer te geven. “Voor mij komt de materiële kant van de film op de eerste plaats: een lichtstraal op een scherm. En wat er overgedragen wordt in dat bombardement van licht op een scherm is altijd fictie.” Een film, ook een documentaire, is met andere woorden altijd geconstrueerd en gemonteerd. Van der Keuken omschreef zijn collagistische montagestrategie ook als kubistisch. De montage moet niet één invalshoek maar een veelheid aan perspectieven bieden waarin onze werkelijkheid mogelijk beschreven kan worden.
In oktober en november presenteren Sabzian en CINEMATEK het eerste deel van deze volledige retrospectieve, die chronologisch wordt gepresenteerd. Dit eerste deel bevat Van der Keukens vroege werk, zijn eerste pogingen om een eigen beeldtaal te ontwikkelen: stadssportretten van Amsterdam en Parijs, zijn bekende portretten van bevriende kunstenaars en opmerkelijke personen uit zijn leefomgeving in Amsterdam, een eerste film over de Nederlandse dichter Bert Schierbeek, en tenslotte de films die vertrekken vanuit een sociale bekommernis. Uit die periode dateren ook zijn beroemd geworden kortfilms over blinde kinderen. Samen met Remco Campert experimenteerde Van der Keuken ook al vroeg met meer traditionele fictievormen, waarin vooral zijn bijzondere aandacht voor kader en compositie opvalt.
In het tweede deel van de retrospectieve, dat in december start, komt zijn meer omvangrijke werk aan bod, waaronder de uitnemende Noord-Zuid-trilogie, het kolossale Amsterdam Global Village en zijn testamentfilm De grote vakantie. Van der Keuken was ook een begenadigd schrijver over cinema, een activiteit waarmee hij zijn praktijk trachtte vorm te geven en af te bakenen. “Voor mij was schrijven soms nodig, omdat er iets in mij leefde, voor mijn ogen zweefde, dat ik wilde pakken. Met hermetische formules of intuïtief gestamel, speculatieve ontboezemingen of strenge voorschriften aan de wereld.” Sabzian publiceert tijdens de retrospectieve een ruime selectie van zijn teksten.
Gerard-Jan Claes, Nina de Vroome en Tillo Huygelen
Met de financiële bijdrage van
Met steun van
Vrijdag 18.10 19:00 LEDOUX Cart
Johan van der Keuken (1)
Les Vacances du cinéaste
De vakantie van de filmer
- Johan van der Keuken, Nederland 1974 ⁄ kleur ⁄ 39' ⁄ OND: FR
Le Temps
De tijd
- Lorem ipsum, Nederland 1984 ⁄ Johan van der Keuken ⁄ kleur ⁄ 46' ⁄ OND: FR
De vakantie van de filmer, dat tegelijk vakantiefilm en manifest van Johan van der Keukens poëtica is, heeft hij vaak vertoond samen met De tijd, “want het lijkt me dat ze ten dele over hetzelfde gaan: familie (ook de niet-genetische familie die je in de loop van je leven kiest), het in elkaar schuiven van verleden en heden, en iets wat ik noem: de fotografische emotie.”
Gevolgd door een gesprek met Nosh van der Lely, weduwe en medewerkster van Johan van der Keuken, en Pieter van Huystee, producent van zijn werk van 1993 tot aan zijn dood in 2001.
+ GAST
Woensdag 23.10 21:00 LEDOUX Cart
Tijdens zijn filmstudie in Parijs draaide van der Keuken samen met medestudenten James Blue en Derry Hall het stadsportret Paris à l’aube. Eenmaal teruggekeerd in Amsterdam, brengt hij de stad en haar inwoners steeds anders in beeld. Dit kortfilmprogramma presenteert een selectie van deze vroege werken gesitueerd in zijn geliefde geboortestad.
Zondag 27.10 17:00 LEDOUX Cart
In dit kortfilmprogramma met vroeg werk zien we Amsterdam en haar inwoners, zoals de tienjarige Beppie, een guitig buurmeisje dat wordt geportretteerd in Beppie. In Wat zijn mooie meisjes worden jonge vrouwen die lopen over de Amsterdamse straten gefilmd. Vier muren is een poëtische aanklacht tegen het beleid rond de Amsterdamse woningcrisis. In Even stilte valt er rust over de stad tijdens de dodenherdenking.
Maandag 28.10 21:00 LEDOUX Cart
Johan van der Keuken (1)
Een zondag
- Johan van der Keuken, Nederland 1959 ⁄ ZW ⁄ 12' ⁄ V: NL ⁄ OND: —
De oude dame
- Johan van der Keuken, Nederland 1963 ⁄ 25' ⁄ V: NL ⁄ OND: —
Indische jongen
- Johan van der Keuken, Nederland 1964 ⁄ 38' ⁄ OND: EN
De Nederlandse dichter, schrijver en essayist Remco Campert schreef voor een aantal van Johan van der Keukens vroege fictiefilms het scenario. Dit kortfilmprogramma toont Een zondag, een film over een stille liefde, De oude dame over een jongen en een vrouw die samenleven tijdens WO II en in Indische Jongen wacht een jongen op zijn inlijving in de militaire dienst.
Woensdag 30.10 19:00 LEDOUX Cart
In de jaren 1960 en 1970 maakte Van der Keuken een aantal korte kunstenaarsportretten waarin de rebellie van de artiest weerspiegeld wordt in de vorm van de film. In Opland maken we kennis met de cartoonist Opland; Tajiri is het portret van beeldhouwer Shinkichi Tajiri; Yrrah volgt de gelijknamige cartoonist. In Big Ben is saxofonist Ben Webster in Amsterdam neergestreken bij een bemoederende hospita. Bert Schierbeek is een film over verlies, poëzie en liefde.
Zaterdag 02.11 17:00 LEDOUX Cart
Johan van der Keuken (1)
Beppie
- Johan van der Keuken, Nederland 1965 ⁄ ZW ⁄ 37' ⁄ OND: FR
Les Vacances du cinéaste
De vakantie van de filmer
- Johan van der Keuken, Nederland 1974 ⁄ kleur ⁄ 39' ⁄ OND: FR
Beppie en Vakantie van een filmer zijn twee sleutelfilms in het vroege werk van Johan van der Keuken. Beppie is een portret van het tienjarige buurmeisje van Johan van der Keuken. Ze representeert het leven van een doorsnee Amsterdammertje dat het thuis niet al te breed heeft. In Vakantie van de filmer brengt van der Keuken uiteenlopend materiaal samen zoals herinneringen, vakantiebeelden en gedichten in een reflectie op de spanning tussen film en fotografie, tussen leven en dood.
Woensdag 06.11 19:00 LEDOUX Cart
Johan van der Keuken (1)
L’Enfant aveugle
Blind kind
- Johan van der Keuken, Nederland 1964 ⁄ ZW ⁄ 25' ⁄ OND: FR
L’Enfant aveugle 2 (Herman Slobbe)
Blind kind 2 (Herman Slobbe)
- Johan van der Keuken, Nederland 1966 ⁄ ZW ⁄ 27' ⁄ OND: FR
In 1964 maakte Johan van der Keuken een film in het Blindeninstituut, waar de kinderen aan sport doen, in braille lezen en een geleidehond leren hanteren. Dan breekt het blind kind naar buiten, waar de kinderen zich in het verkeer wagen, of deelnemen aan een renwedstrijd. Eén van de kinderen uit het instituut wordt twee jaar later gevolgd in de film Blind Kind 2. Herman Slobbe is nu een puber die tegendraads zijn weg vindt in een snel veranderende wereld.
Zondag 10.11 17:00 LEDOUX Cart
In De poes brengt van der Keuken een satirisch manifest over vorm aan de hand van een poes. Ook in andere films wordt duidelijk hoe politiek engagement en vorm samengaan. Het leesplankje laat zien hoe kinderen leren lezen met behulp van een leesplankje dat woorden verbindt aan idyllische plaatjes, terwijl de wereld in brand staat. Vier muren is een poëtische aanklacht tegen het beleid rond de woningcrisis en in De snelheid 40-70 vliegen bommenwerpers in de vorm van luciferdoosjes.
Dinsdag 12.11 21:30 LEDOUX Cart
Dit kortfilmprogramma bevat een documentaire, en fictiefilm en een televisiespotje. De tijd geest is een documentaire waarin een tijdsbeeld geschetst wordt van jongeren in 1968. Beauty (De schoonheid) is een fictiefilm over een detective die een avontuur beleeft dat veel meer vertelt over de realiteit dan het verhaaltje dat we te zien krijgen en Speelgoed is een korte antikruisrakkettenspot.