Chantal Akerman (2)

ARTISTS IN FOCUS

Chantal Akerman (2)

CINEMATEK zet tot 21.07 de volledige retrospectieve gewijd aan Chantal Akerman voort, evenals een programma van haar filmreferenties, die beide nauw verbonden zijn met de tentoonstelling Chantal Akerman: Travelling, gepresenteerd in Bozar. Dit tweede deel van de retrospectieve belicht de grenzen die Akerman verlegde en de vele reizen die ze ondernam om haar films te maken, evenals haar artistieke verkenningen, terwijl ze van documentaire naar fictie reisde en vanaf 1995 installaties maakte.

In januari 1996 organiseerde het Filmmuseum (vandaag CINEMATEK), een complete retrospectieve van Chantal Akermans werk ter gelegenheid van de presentatie in het Paleis voor Schone Kunsten (vandaag Bozar) van D’Est : au bord de la fiction (1995), Akermans eerste installatie die voortvloeide uit een filmwerk. In de programmatiearchieven van het Filmmuseum ontdekken we het onderzoek dat destijds werd gedaan om Akermans films, toen verspreid over veel verschillende plaatsen, terug te vinden. We volgen de correspondentie om kopieën te laten maken van de ontbrekende titels, met de bedoeling ze te conserveren. En we verheugen ons vooral te lezen over de aanzienlijke inspanningen die de instelling heeft geleverd om de films te beschermen.

Bijna 30 jaar later bundelen CINEMATEK en Bozar opnieuw de krachten om een ode te brengen aan leven en werk van Chantal Akerman. Bozar is gastheer van de omvangrijke tentoonstelling Chantal Akerman: Travelling, met zeven van haar installaties (van het iconische, historische D’Est : au bord de la fiction tot het laatste, meesterlijke Now), films en een presentatie van de archieven van haar productiebedrijf. CINEMATEK organiseert dan weer gedurende vijf maanden een complete retrospectieve van de filmmaakster en toont een selectie films die belangrijk voor haar waren.

CINEMATEK en Bozar nodigen u dus uit voor een soort Chantal Akerman “in haar totaliteit”. Voor wie haar reeds bewondert, wordt het een frisse duik in haar werk ; voor alle anderen, een mooie uitnodiging om haar werk te komen ontdekken. Chantal Akerman, geboren in 1950 in Brussel en dochter van Holocaust-overlevenden, regisseerde ruim veertig films: kortfilms, middellange films, en speelfilms – en zowel fictiefilms, documentaires als musicals. Tevens is Akerman auteur van boeken die in tal van talen zijn vertaald. Vanaf 1995 zijn haar film- en videocreaties nauw verstrengeld: zoals haar films haar erkenning in de filmwereld verzekerden, bezorgen haar installaties haar een plaats in de wereld van de hedendaagse kunst. De gediversifieerde praktijk van Chantal Akerman was dan ook erg vruchtbaar: ze weefde een rijk geschakeerd oeuvre, met geschiedenis en generatietrauma als onderliggend thema.

Chantal Akerman werd door kenners reeds beschouwd als een van de invloedrijkste Europese cineasten van haar generatie en in december 2022 werd ze ook de regisseuse van de ’beste film aller tijden’, toen Jeanne Dielman, 23 Quai du Commerce, 1080 Bruxelles op nummer 1 kwam te staan in de poll van het Britse tijdschrift Sight and Sound. Dichter bij huis maakt de cineaste voortaan deel uit van de openbare ruimte: in september 2023 werd de promenade in het midden van de Handelskaai omgedoopt tot Chantal Akermandreef, en wat verderop huldigde de Stad Brussel een monumentale muurschildering in, een scène uit Jeanne Dielman. Vandaag is de cineaste van belang voor alle generaties en wordt ze uitgebreid bestudeerd ; haar archieven worden geraadpleegd, gepubliceerd en tentoongesteld. Chantal Akerman markeerde de filmgeschiedenis met haar moderniteit, en door de manier waarop ze tijd en ruimte benaderde. In 2024 spreekt ze tot velen onder ons – zowel via haar visionaire films als via haar vragen over identiteit, “behoren-tot”, herinnering, ballingschap, erfgoed, feminisme en religie.

De cineaste vertrouwde CINEMATEK haar films toe, alsook de restauraties ervan, missie die in 2013 begon met Hotel Monterey. Omdat ze graag wilde dat haar werk bewaard en doorgegeven zou worden binnen een stichting richtte haar zus in 2017 de Fondation Chantal Akerman op. Dankzij de samenwerking met CINEMATEK, een voortzetting van de nauwe band tussen de instelling en de filmmaakster, is de Fondation Chantal Akerman erin geslaagd het overgrote deel van haar films (in alle bestaande formaten: negatieven, rushes, distributieprints, …) samen te brengen en ze in Brussel in het Filmarchief te bewaren. De door CINEMATEK gerestaureerde films, die over de hele wereld worden getoond, maken haar filmografie toegankelijker dan ooit. Gezien het uitzonderlijke karakter van deze volledige retrospectieve zullen de belangrijkste films van Chantal Akerman uitzonderlijk ook vertoond worden vanaf de bewaarde filmkopieën, waardoor de kijker de unieke kans krijgt ze tijdens een projectie op originele drager te bewonderen.

Net als de tentoonstelling, die ook veel werkdocumenten toont, wil deze retrospectieve Chantal Akerman “in volle creatie” presenteren. Enerzijds wordt haar filmografie vergezeld van een carte blanche met films die belangrijk voor haar waren, de films die haar zin gaven om zelf films te maken ; die het haar mogelijk maakten afstand te nemen van fictie ; die haar praktijk richting gaven ; die haar op haar traject vergezelden. Ze werden gekozen in nauwe samenwerking met Marilyn Watelet, haar jeugdvriendin en metgezel in hun gezamenlijk avontuur: de oprichting van productiehuis Paradise Films in de jaren 1970. Anderzijds verwelkomen we doorheen het hele programma degenen die met haar hebben samengewerkt: acteurs, monteurs, producenten, cameramannen en -vrouwen, geluidstechnici, muzikanten.

Dit tweede deel van de retrospectieve belicht Chantal Akermans essentiële documentaires en installaties over de staat van wereld, die beide voortspruiten uit haar talrijke reizen; de installaties bezorgen haar tevens een centrale plaats in musea en op prestigieuze kuns-t------ evenementen. Tegelijkertijd werkt ze aan komische films, romanadaptaties, en opdrachten voor televisie. Akerman blijft ook schrijven en publiceert in 1994 onder meer het prachtige Une famille à Bruxelles. Ze keert daarbij steeds terug naar dezelfde thema’s, zoals tijd, geschiedenis, ballingschap, identiteit, de aard van beelden… Die verkent en bevraagt ze middels de verschillende genres die ze onderzoekt en via de grenzen die ze verkent.

Deze cyclus begint met de reis die Chantal Akerman maakt met D’Est. Tijdens de zomer van 1992 en de winter van 1993 doorkruist ze Oost-Europa – de Sovjet-Unie is op dat moment volledig uiteengevallen – en bereikt ze uiteindelijk Moskou. Op zoek naar sporen van de Shoah verzamelt ze flarden van levens die ze zelf niet heeft geleefd. Op vraag van het Walker Art Center in Minneapolis verwerkt Akerman al het filmmateriaal: in 1995 creëert ze de installatie D’Est: au bord de la fiction, die je kan komen (her)ontdekken in Bozar.

Reeds in de jaren 1970 en 1980 had Akerman in New York gefilmd. Eind 1990 keert ze terug naar de Verenigde Staten, met dezelfde wens: het tonen van alteriteit, menselijk lijden en trauma. Met Sud hekelt ze het racisme van blank extreemrechts. In De l’autre côté, de weerzinwekkende manier waarop migranten aan de grens met Mexico onthaald worden door geïmproviseerde milities. Dat filmmateriaal gebruikt Chantal Akerman vervolgens opnieuw in haar installaties From the Other Side en A Voice in the Desert – eveneens te zien in Bozar. Uiteindelijk draait ze Là-Bas in Israël. De film evoceert land, identiteit, herinnering.

Daarnaast draait Akerman twee komische films. Un divan à New York is een klassieke Amerikaanse komedie in de stijl van Hawks of Lubitsch. Ondanks twee internationale sterren – William Hurt en Juliette Binoche – flopt de film aan de kassa. Demain on déménage, met in de hoofdrollen Aurore Clément en Sylvie Testud, is dan weer een levendige, melodieuze, pikante komedie vol joodse humor.

Ook (zelf)portretten staan op het programma. Portrait d’une jeune fille à la fin des années 60 à Bruxelles gaat over een jong spijbelend Brussels meisje – dat wat weg heeft van Akerman zelf. En er zijn ook “portretopdrachten”. Er is de film die ze maakte voor de Franse collectie Cinéma, de notre temps, met fragmenten uit haar films ; een andere over haar band met cinema, voor het festival van Locarno ; en het Akerman-portret dat Marianne Lambert draaide voor de Belgische collectie Cinéastes d’aujourd’hui.

Ten slotte waagt Akerman zich aan adaptaties van romans, die ze prachtig naar het witte doek vertaalt, telkens met de Franse acteur Stanislas Mehrar in de hoofdrol. La Captive, naar Prousts roman La Prisonnière, brengt de kroniek van de obsessies van de schrijver, die ook die van Akerman waren. De verfilming van Conrads Almayer’s Folly is dan weer zeer persoonlijk, en tevens haar laatste fictieproject.

Dit tweede deel van de retrospectieve eindigt met No Home Movie, Akermans laatste film, opgebouwd rond de figuur van haar moeder. En ook nu weer tonen we een aantal films die voor Akerman belangrijk waren, meesterwerken van bijvoorbeeld Lubitsch, Wong Kar-wai, Kubrick en Hitchcock.

Naasten en medewerkers bewijzen ons de eer te komen getuigen over hun werk aan Akermans zijde. We verwelkomen onder meer Claire Atherton, die al haar films vanaf D’Est monteerde en die ook haar artistieke medewerkster was voor de installaties ; Pierre Mertens, geluidsman en vaste medewerker ; cameravrouw Sabine Lancelin ; actrice Circé Lethem ; producente en documentairemaakster Marianne Lambert ; en de filmmakers Roland Lethem en Emile Poppe.

CINEMATEK brengt ook een liefdevol eerbetoon aan Robert Fenz, van wie we in augustus 2020 afscheid namen. Na hun ontmoeting in het California Institute of the Arts/CalArts, waar Fenz toen studeerde, vroeg Chantal Akerman hem mee te werken aan De l’autre côté en Là-bas. Robert Fenz, zelf filmmaker, heeft de Amerikaanse avant-gardecinema nieuw leven ingeblazen. Tijdens een speciale vertoning van zijn films vieren we zijn originaliteit en talent.

De tentoonstelling Chantal Akerman : Travelling wordt tevens van 28.09.2024 t.e.m. 19.01.2025 gepresenteerd in Jeu de Paume (Parijs). Bij de twee tentoonstellingen verschijnt een gezamenlijke publicatie met niet eerder gepubliceerde bijdragen van kunstenaars, regisseurs en medewerkers van Chantal Akerman.

In samenwerking met

Deze retrospectieve werd mogelijk gemaakt dankzij de steun van de Stad Brussel.

Zondag 09.06 17:15 LEDOUX Cart

Zondag 16.06 15:00 LEDOUX Cart

Zaterdag 22.06 21:30 LEDOUX Cart

Chantal Akerman (2)

Rendez-vous
The Shop around the Corner

Ernst Lubitsch, USA 1940 ⁄ Margaret Sullavan, James Stewart, Frank Morgan ⁄ ZW ⁄ 98' ⁄ OND: FR - NL

“Wat een heel ander genre betreft: ik hou ik van Amerikaanse komedies, sommige tenminste. Ik ontdekte die cinema dankzij Eric de Kuyper (…). Je kan niet zeggen dat ik een specialist ben geworden in de Amerikaanse komedie, maar ik heb er uiteindelijk heel wat gezien, puur voor het plezier van de vorm, van de bewegende lichamen. En de verhalen, die lieten me koud.” (Chantal Akerman)