De voorbereiding van een restauratie

De restauraties van de films van Chantal Akerman

Het doel van de restauratie van de films van Chantal Akerman is om het publiek vandaag de kans te geven om haar films in de best mogelijke omstandigheden te bekijken. Daarvoor wordt in het restauratielabo van CINEMATEK belangrijk werk verricht op het beeld en de klank van de films. De films van Chantal Akerman werden destijds op pellicule gedraaid en zijn ook op pellicule in de zalen verschenen. Maar vandaag zijn er niet zo veel cinema’s meer die nog analoge projectoren hebben om pellicule te vertonen, gezien de meeste vandaag zijn uitgerust met digitale projectoren. De filmgewoontes zijn ook veranderd. Er worden veel meer films thuis, op het kleine scherm bekeken. Om ervoor te zorgen dat het publiek de films van Chantal Akerman vandaag kan bekijken, moet er dus een digitale versie bestaan van haar films.

De digitalisering van films volstaat echter niet om een mooi resultaat te bereiken. Daarvoor moeten de films gerestaureerd worden. Een kopie van een film van Chantal Akerman is misschien wel honderden keren in de bioscoop vertoond sinds hij is uitgekomen en de kopie heeft daaronder geleden. Op het originele beeld zijn er krassen verschenen, stofjes en andere tekortkomingen die niet op de kopie te zien waren toen die voor de eerste keer geprojecteerd werd. Het doel bij een digitale restauratie is dus om de sporen weg te werken die de tijd heeft achtergelaten op de film. Maar voordat de restauratie zelf kan beginnen, moet er best wel wat voorbereidingswerk gedaan worden.

Als eerste stappen voor de restauratie van een film moeten de rechten geregeld worden en moeten de originele, fysieke elementen opgespoord worden. Dat wil zeggen, de pellicules die als basis zullen dienen voor de digitaal gerestaureerde versie. Het doel is om de restauratie aan te vatten met het best mogelijke materiaal en zo de best mogelijke beeldkwaliteit te bekomen. Maar ook de rechten voor de film moeten geregeld zijn, om er zeker van te zijn dat het resultaat van de restauratie effectief aan het publiek vertoond mag worden. Zelfs voor een relatief recente film, zoals Demain on déménage die in 2004 uitkwam, is de zoektocht naar het materiaal en het verzamelen van de rechten niet altijd evident.

De zoektocht naar het materiaal begint in principe met de zoektocht naar het originele negatief van de film, want dat is het beste materiaal om een restauratie aan te vatten. Voor Demain on déménage bewaarde CINEMATEK het negatief niet in zijn collecties. De film is een Frans-Belgische coproductie, zoals andere films van Chantal Akerman, en het negatief werd bewaard door een Frans labo dat indertijd de kopieën had gemaakt voor de distributie van de film. In tegenstelling tot de Belgische labo’s, bewaarden de Franse labo’s over het algemeen zelf de materialen van de films waarop ze gewerkt hadden. In België daarentegen was er een goede verstandhouding tussen de labo’s en CINEMATEK en na de productie van een film deponeerden de labo’s de negatieven en ander materiaal om te bewaren bij CINEMATEK. Zo heeft CINEMATEK altijd het negatief bewaard van Toute une nuit (1982), bijvoorbeeld, maar dus niet van Demain on déménage. In zo’n geval, moet er een aanvraag gedaan worden bij het labo om de materialen te recupereren en ze naar CINEMATEK te krijgen voor de restauratie.

Om de geschiedenis van de conservatie van het werk van Chantal Akerman te begrijpen, is het ook belangrijk om het verhaal te vertellen van de retrospectieve van haar films die plaatsvond in CINEMATEK in 1996. Dat jaar presenteerde CINEMATEK een integrale retrospectieve Chantal Akerman naar aanleiding van de release van Un Divan à New York. Om die retrospectieve te organiseren moest er heel wat speurwerk gedaan worden om alle films samen te brengen en dat werk is tot op de dag van vandaag van belang. Want Gabrielle Claes, die op dat moment conservator was van CINEMATEK, heeft het initiatief genomen om nieuwe kopieën te maken voor de bewaring van de films. De restauratie van La Paresse (1986), bijvoorbeeld, werd in 2019 uitgevoerd op basis van een van die conservatiekopieën uit 1996.

Het werk om de rechten te regelen is even veeleisend als de zoektocht naar het juiste materiaal. De rechten voor sommige films van Chantal Akerman behoorden toe aan Paradise films, de productiemaatschappij van Chantal Akerman en Marilyn Watelet. Marilyn Watelet heeft in 2017 alle rechten voor de films van Paradise overgedragen aan de Fondation Chantal Akerman. Voor andere films waren de rechten verdeeld tussen verschillende coproducenten. Een van de missies van de Fondation Chantal Akerman is om de films samen te brengen en CINEMATEK en de Fondation hebben intensief gewerkt aan het verzamelen en het opnieuw aankopen van de rechten van de coproducenten, of, wanneer dat niet mogelijk was, om met hen te onderhandelen om de restauraties mogelijk te maken.

Aan het begin van de jaren 2010 zijn Chantal Akerman en CINEMATEK intensiever beginnen werken aan het verzamelen van al het materiaal van haar films, met als doel haar oeuvre te bewaren en te beschermen voor de toekomst. Op dat moment was Nicola Mazzanti conservator van CINEMATEK en het is onder zijn leiding dat CINEMATEK zijn restauratielabo heeft uitgebouwd en begonnen is aan de eerste restauraties. Na het overlijden van Chantal Akerman in 2015 werd het werk verdergezet in nauwe samenwerking met de Fondation Chantal Akerman, opgericht door haar zus Sylviane, en in 2017 werden de rechten voor de films door Marilyn Watelet overgedragen aan de Fondation.

Vandaag werken de Fondation Chantal Akerman en CINEMATEK samen verder om het werk van Chantal Akerman in de kijker te zetten. Het is in dat kader dat CINEMATEK Demain on déménage gerestaureerd heeft. Het tweede artikel in deze reeks over de restauratie van de films van Chantal Akerman zal focussen op het restauratieproces zelf.

Het eerste deel van de retrospectieve Chantal Akerman vindt plaats van 15 maart tot 31 mei in CINEMATEK en de tentoonstelling ‘Chantal Akerman: Travelling’ vindt plaats in Bozar van 15 maart tot 21 juli. De restauratie van Demain on déménage zal gepresenteerd worden tijdens het tweede deel van de retrospectieve, dat zal starten in juni 2024.

Om meer te weten te komen over de restauraties: CINEMATEK and the restoration of Akerman’s films, 24.04, 19:00
Bruno Mestdagh (verantwoordelijke digitale filmcollectie), Céline Brouwez (verantwoordelijke voor de valorisatie van het werk van Chantal Akerman binnen CINEMATEK) en Tomas Leyers (conservator van CINEMATEK) zullen het restauratiewerk voor de films van Chantal Akerman dat gerealiseerd werd door CINEMATEK voorstellen.

Het gesprek zal gevolgd worden door een projectie van de gerestaureerde versie van Les Rendez-vous d’Anna, om 20:00.

---

De restauratie van Demain on déménage is gesteund en gefinancierd door Belspo, het Centre du Cinéma et de l’Audiovisuel de la Fédération Wallonie-Bruxelles, de Europese Unie – NextGenerationEU en de Nationale Loterij en haar spelers.