CINEMATEK en het Goethe-Institut Brussel presenteren een filmreeks ter gelegenheid van het 30-jarig jubileum van de val van de Muur.

Aus Liebe zum Volk van Eyal Sivan en Audrey Maurion, gaat over de heer B., een Stasi-officier. Aan het einde van de herfst van 1989 merkt hij dat het systeem dat hij beschermde ineen stort. “Daarin ligt de paradox van de DDR”, zegt Eyal Sivan in een interview. “Men controleerde alles, men zag alles, maar dat de Wende kwam, daarvoor was men blind.”

De filmmaker wijst daarmee op een kennistheoretisch probleem. Wat kunnen we zien en begrijpen op het moment dat zich gebeurtenissen voordoen waarvan we pas later weten dat deze geschiedenis zullen schrijven? Omwenteling en onduidelijkheid zijn met elkaar verweven, want dat de DDR in oktober 1990 geschiedenis zal zijn, weet in november 1989 nog niemand. Jean-Luc Godard gebruikt in Allemagne année 90 neuf zéro de onoverzichtelijke situatie om over de 20e eeuw in Duitsland na te denken. Chantal Akerman observeert in D’Est de omwentelingen in de DDR, Polen en de uiteenvallende Sovjet-Unie. Gerd Kroske volgt in zijn Kehraus-trilogie meer dan 16 jaar lang drie straatvegers uit Leipzig. In Winter Adé van Helke Misselwitz uit 1988, vertellen vrouwelijke DDR-burgers over hun levensomstandigheden. De voortekenen van een omwenteling zijn daarin al zichtbaar. Cynthia Beatts Cycling the Frame, uit datzelfde jaar, stuurt Tilda Swinton op een fietstocht langs de Muur. Hoe omvangrijker de grensversterkingen lijken, des te minder men de indruk heeft dat er ooit iets zal veranderen. In The Invisible Frame uit 2009 rijdt Tilda Swinton dezelfde route nog een keer. Wat kort geleden nog beton was, is twintig jaar later onzichtbaar.

Ook andersom heeft de vraag zin: wat kan men van de onoverzichtelijkheid van gebeurtenissen nog laten zien nadat deze een onderdeel van een narratief zijn geworden? In Material van Thomas Heise monteert de regisseur een collage van ongebruikte opnamen afkomstig uit de DDR van de jaren 1980. De film doet zo de mogelijkheden, gevaren en utopische potentie van dat moment opnieuw aan het licht komen.