Achter de schermen

Beheer van intakes in de afdeling filmcollecties

Bijzondere aandacht wordt besteed aan slechte geuren, de mogelijke aanwezigheid van schimmel, vuil en roest, alsook aan visuele tekenen van bederf. Hierdoor kan vooraf worden bepaald onder welke omstandigheden het voorwerp moet worden bewaard en vooral kan, indien nodig, snel worden ingegrepen om elke procedure toe te passen die noodzakelijk is om de bewaring van het voorwerp te waarborgen. Films die in een vergevorderde staat van ontbinding verkeren, schimmel vertonen of aangetast zijn door het azijnsyndroom, worden van de rest van de collectie afgezonderd en in een ruimte van het archief geplaatst die bestemd is voor de behandeling van beschadigde films.

Elk niet filmisch element, zoals papier, wordt verwijderd uit de filmdoos, omdat het bestaat uit andere materialen die chemisch reageren met de film en de goede bewaring ervan in gevaar brengen. Het wordt niet weggegooid, maar opnieuw verpakt en afzonderlijk gearchiveerd.

Als de filmdoos tekenen van roest of andere beschadigingen vertoont en daardoor niet langer geschikt is voor een optimale bescherming van het artikel, zullen wij het opnieuw verpakken in nieuwe foliedozen. Tijdens dit proces is het absoluut noodzakelijk de informatie op de oude filmdoos te verzamelen om alle gegevens met betrekking tot het filmelement te bewaren.

Om een film te kunnen identificeren, is het van essentieel belang dat we onder meer de volgende zaken kennen:

• Titel

• Naam van de directeur

• Originele taal

• Duur

• Jaar

• Land van herkomst

• Productiemaatschappij

Sommige van deze gegevens kunnen op het filmdoosje of op de film zelf staan. Zo niet, dan gaan de archivarissen grondiger op zoek en verzamelen alle informatie die nuttig kan zijn voor de identificatie.

• De archivaris begint dan de filmtekst te analyseren en probeert niet alleen de acteurs te identificeren, maar ook alle details die kunnen helpen om de film te dateren en vervolgens te identificeren - kostuums, auto's, treinen, kranten uit die tijd, decors, enz. Indien deze informatie fragmentarisch is of ontbreekt, is verder documentatieonderzoek noodzakelijk.

• Voor fictieve werken kunnen wij online databanken en/of catalogi raadplegen die speciaal voor professionals zijn ontworpen.

• Voor documentairefilms, experimentele films, reclamefilms en/of bioscoopjournaals zijn deze opzoekingen veel ingewikkelder omdat er veel minder gespecialiseerde bronnen beschikbaar zijn. In deze gevallen wordt de film zelf de enige bron van identificatie.

Vervolgens inspecteren de archivarissen de elementen om alle technische gegevens te verzamelen die nodig zijn voor de inventarisatie, zodat de nieuwe elementen correct in onze collecties kunnen worden opgenomen:

• Type media

• Duur van de projectie

• Aantal spoelen

• Formaat

• Beeldsnelheid

• Beeldformaat

• Zwart-wit film/kleurenfilm (Gevacolor, Eastmancolor, Ferraniacolor, Technicolor...)

• Spraak/mute en geluidstype (Mono, Dolby Digital, Dolby Digital Surround....)

• Originele taal

• Typologie ondertitels

---

Cellulose-acetaatfilm, die tot het begin van de jaren negentig voor kopieën werd gebruikt en nu nog steeds wordt gebruikt voor op film gedraaide filmnegatieven, vormt een ander conserveringsprobleem. Na verloop van tijd kan door chemische ontbinding het gehalte aan azijnzuur dat van nature in de pellicule aanwezig is, veranderen - een verschijnsel dat bekend staat als het "azijnsyndroom". Om deze aantasting te voorkomen, wordt het aanbevolen zwart-wit acetaatfilm te bewaren bij 7°C en 30% RH, en kleurenacetaatfilm bij 2°C en 30% RH. Aangezien de pigmenten in kleurenfilms zeer gevoelig zijn voor deze degradatie, kan een chromatische overheersing van het beeld - vaak rood of magenta - uiteindelijk het gevolg zijn van deze verandering, indien de films niet onder optimale omstandigheden zijn opgeslagen voordat zij in onze collecties worden opgenomen.

Sinds het begin van de jaren negentig worden de films gedrukt op pellicule op polyesterbasis, een plastic materiaal dat zeer resistent en stabiel is gebleken en dat, voor zwart-wit kopieën, bij kamertemperatuur kan worden bewaard. Anderzijds gelden voor kleurenkopieën dezelfde conserveringsvoorschriften als voor acetaatkopieën.

Digitalisering

CINEMATEK voert talrijke digitaliseringsprojecten uit om ervoor te zorgen dat het filmerfgoed op digitale media beschikbaar wordt gesteld. Digitalisering biedt toegang tot filmmateriaal, voor wetenschappelijk onderzoek en/of het maken van nieuwe producties, via moderne digitale distributiekanalen. Digitalisering wordt voornamelijk gebruikt voor documentaires, journaals en films op verkleind formaat die gemakkelijk toegankelijk moeten zijn voor onderzoekers en professionals uit de audiovisuele sector. Deze procedure waarborgt tevens het behoud van de originele media door de toegang ertoe te beperken, zodat elk risico van beschadiging door inzage wordt vermeden.

Restauratie

Elke restauratie heeft tot doel het mogelijk te maken een film opnieuw te vertonen, met behoud van een versie die zo dicht mogelijk ligt bij de versie zoals die te zien was toen hij voor het eerst in de bioscoop werd vertoond. Sommige films kunnen niet meer worden vertoond wegens de mechanische schade die is veroorzaakt door de zware slijtage waaraan sommige kopieën zijn blootgesteld tijdens hun passage door de projector. Andere films, in een vergevorderde staat van ontbinding, vereisen een noodback-up om te voorkomen dat de film zelf verdwijnt.

Geschiedenis van het werk van de restaurateur

Restauratiewerk wordt altijd verricht aan een kopie, een reproductie van het oorspronkelijke werk, en niet aan de oorspronkelijke versie zelf. Film is industrieel, serieel en reproduceerbaar van aard: het concept van het origineel op filmgebied verschilt daarom van dat van andere kunstvoorwerpen. Bovendien is elke restauratie het product van de technieken van een bepaald tijdperk en wordt zij beïnvloed door de esthetische waarden van datzelfde tijdperk. De ethiek van de restauratie ligt ook in het belang van het documenteren van de gemaakte keuzes. Alles wordt in het werk gesteld om een versie te maken die het origineel zo dicht mogelijk benadert, maar toch is elke bewust gerestaureerde kopie een uniek object. Restauratieverslagen waarin elke fase van het proces wordt gedocumenteerd, maken het mogelijk elke restauratie omkeerbaar te maken: dit is een van de fundamentele ethische beginselen van restauratie.

In de jaren 1960 en 1970 bestonden de restauratiewerkzaamheden (schoonmaken van de film, herstellen van scheuren en perforaties, afdrukken, enz.) uit het reproduceren van de narratieve inhoud van de film zonder echt rekening te houden met de esthetische kwaliteiten ervan. Vanaf de jaren '90 werd het idee bevestigd om zich niet alleen te beperken tot het behoud van de inhoud van een film, maar ook rekening te houden met de esthetische kenmerken ervan, en dit leidde tot de geboorte van het beroep van restaurateur. De komst van de digitale technologie in het begin van de jaren 2000 heeft ook de wereld van de archieven veranderd, aangezien hierdoor essentiële vragen zijn gerezen in verband met de eerbiediging van de ethiek van de restauratie, alsook in verband met het budgettair beheer van de restauratiewerkzaamheden.

Technische stappen van een digitale restauratie Workflow restauration numérique/ Photos étapes

De eerste stap in een restauratieproject is het uitvoeren van een grondige studie van de werkzaamheden en het selecteren van de beste elementen op basis waarvan de restauratie zal worden uitgevoerd.

Zodra de restauratie-elementen zijn gekozen, gaan wij over tot de voorbereiding om ze te scannen. Deze fase bestaat onder meer uit het herstellen van de beschadigde delen, het reconstrueren van de ontbrekende perforaties en het opnieuw maken van de collages.

In een derde stap reinigen wij de film om het vuil te verwijderen dat door de tijd is achtergelaten.

Zodra de elementen hersteld en schoongemaakt zijn, gaan wij over tot het scannen van beeld en geluid met apparatuur die speciaal is ontworpen om aan de behoeften van de archieven te voldoen.

Het gedigitaliseerde beeld wordt vervolgens gestabiliseerd en schoongemaakt. Met behulp van software worden de beschadigde delen van een fotogram behandeld en vervangen door "schone" delen die in andere fotogrammen uit dezelfde reeks worden gedetecteerd. Het is belangrijk dat de ingrepen onmerkbaar blijven en dat er geen digitale artefacten worden gecreëerd. Daarom is het soms nodig om krassen en vlekken te behouden. Digitale hulpmiddelen maken het mogelijk verder te gaan bij de restauratie, maar de restaurator moet ervoor zorgen dat de oorspronkelijke versie in zijn geheel wordt gerespecteerd. De restaurateur ziet er met name op toe dat er niet wordt ingegrepen op de gebreken die verband houden met de technische middelen die bij de opname van een film werden gebruikt (bijvoorbeeld instabiliteit).

Dezelfde filosofie wordt toegepast in de laatste fase van de restauratie: grading. Deze procedures herstellen de oorspronkelijke kleuren van een film. Dit wordt gedaan door gebruik te maken van een referentiekopie wanneer de films zeer oud zijn. Bij recentere films werken wij ook nauw samen met de regisseur of de director of photography.

Digitale bewaring: een nieuwe uitdaging

In de afgelopen jaren heeft de filmindustrie zich moeten heruitvinden door de digitale revolutie. Films worden nu opgenomen, gemonteerd, geprojecteerd en opgeslagen op digitale media. Naast films op "native digital" media worden ook films op analoge media steeds meer gedigitaliseerd. Om de langetermijnbewaring van al deze digitale elementen te verzekeren, heeft CINEMATEK een platform en een workflow ontwikkeld op basis van open formaten. Om de opslag en bescherming van digitale gegevens te waarborgen, moet bovendien rekening worden gehouden met het toenemende belang van het budget dat voor deze activiteit wordt uitgetrokken. Alle digitale films die bij CINEMATEK worden gedeponeerd, worden zorgvuldig gecontroleerd en gecatalogiseerd voordat ze worden opgeslagen in onze digitale archieven - servers en LTO-banden. Technische en beschrijvende metadata over de film worden ook in onze databank ingevoerd. De gegevens worden opgeslagen op LTO (Linear Tape-Open)-tapes, een open data-archiveringstechnologie die zich in diverse industrieën heeft bewezen als een innovatie in digitale opslag.

Helaas heeft dit systeem ook een paar nadelen: LTO's hebben, net als alle digitale opslagmedia, een beperkte levensduur, waardoor een voortdurende - zogenoemde "eeuwigdurende" - migratie van bestanden naar nieuwe, efficiëntere generaties LTO-tapes nodig is.

Een tweede probleem is de onzekerheid over de mogelijke incompatibiliteit van de huidige bestanden met de afspeelmogelijkheden die in de komende jaren zullen worden geproduceerd, waardoor dan bestandsconversie nodig zal zijn. Daarom is het noodzakelijk de film in de best mogelijke kwaliteit, in de hoogste definitie, op te slaan. De hoeveelheid gegevens waaruit een film bestaat is kolossaal. Het standaardformaat voor digitale projectie is tegenwoordig 4K: dit betekent dat een speelfilm in 4K-formaat gemakkelijk 4 of 6 TB - Terabyte - kan meten (of het equivalent van meer dan 200 Blu-ray discs).

Naast de permanente migratie zijn back-ups de tweede pijler van een digitale back-upstrategie om digitale bewaring op lange termijn te garanderen. Van digitale films wordt een back-up gemaakt op ten minste twee identieke LTO-media, die zich op een aparte plaats in onze opslagfaciliteit bevinden.

Standaardisatie bij levering van born-digital films

Formaatstandaardisatie is essentieel in het proces van ontwikkeling van digitale bewaring. Idealiter zou de workflow van postproductiebedrijven moeten worden afgestemd op de door archieven gevolgde procedure. Daarom worden sinds enkele jaren de volgende elementen betreffende nieuwe Belgische filmproducties bij CINEMATEK gedeponeerd:

• De ongecomprimeerde master, ook wel Digital Cinema Distribution Master (DCDM) genoemd.

• Een Digital Cinema Package (DCP) projectie kopie, met de verschillende taal- en ondertiteling versies. Deze projectiekopie mag niet versleuteld zijn (een techniek die door de industrie wordt gebruikt om de toegang tot de film te beveiligen).

• Een referentiebestand of mezzanine-bestand. Een mezzanine-bestand is een gecomprimeerd bestand dat visueel niet te onderscheiden valt van, maar aanzienlijk kleiner is dan, de ongecomprimeerde master en wordt gebruikt voor TV of online uitzendingen en om masters te produceren, bijvoorbeeld een DVD.

• Om deze missie van bewaring van een cinematografisch werk te vervolledigen, worden ook de niet-gecomprimeerde bestanden met betrekking tot de documentatie van de release van de film (filmgerelateerde collecties: foto's, affiches, digitale perskits, scripts...) bij CINEMATEK gedeponeerd.