Danièle Huillet & Jean-Marie Straub
Uit ontzetting
Deze volledige retrospectieve van het werk van Danièle Huillet en Jean-Marie Straub wordt in twee delen gepresenteerd. Het eerste deel, dat op 05.10 van start gaat en waarvan u de selectie hieronder kunt ontdekken, sluiten we af met Trop tôt / trop tard, de Frans ingesproken versie van een deels in Frankrijk, deels in Egypte opgenomen film. Het tweede deel, dat van december tot februari zal lopen, beginnen we dan met de Engels ingesproken versie van dezelfde film, Too Early / Too Late.
Jean-Marie Straub (1933-2022) en Danièle Huillet (1936-2006) ontmoetten elkaar in 1954 op de schoolbanken van het Lycée Voltaire (Parijs), dat ze snel zouden verlaten, in een voorbereidende klas voor het IDHEC (Institut des hautes études cinématographiques), en bundelden hun krachten als levenspartners en in de praktijk die hun leven zou worden: films maken. Zolang zij leefde, maakte hij geen film zonder haar, en zij niet zonder hem. Zelfs na haar dood zijn er films waar ze onlosmakelijk mee verbonden is (Itinéraire de Jean Bricard; Dialogues d’ombres).
Deze retrospectieve is het resultaat van een dubbele wens: de films tonen die Straub na 2006 maakte, waarvan de meeste digitaal werden gedraaid (en waarvan er nog bijna geen enkele in Brussel werd vertoond), en in hetzelfde programma en soms binnen dezelfde vertoningen de films tonen die ze samen maakten tussen 1962 en 2005 (te beginnen met de films die in Brussel worden bewaard).
Een van de opmerkelijke kenmerken van de films van Huillet-Straub en Straub is dat ze in drie talen zijn gedraaid: in het Duits, Frans of Italiaans, en ook de aandacht die aan elk van deze talen wordt besteed, aan wat ze in zich dragen van de geschiedenis van een land (de regisseurs leefden zowel in Duitsland, Frankrijk als Italië).
In 1958 weigerde Jean-Marie Straub dienst in Algerije. Als dienstweigeraar verliet hij Frankrijk en trok naar Duitsland, waar Huillet-Straub werkten aan een project gewijd aan Bach. Hij woonde er al vier jaar toen ze in het Duits de korte film Machorka-Muff maakten. Ze verlieten Duitsland in 1968 om in Rome hun eerste film in het Frans te maken, Les yeux ne veulent pas en tout temps se fermer ou Peut-être qu’un jour Rome se permettra de choisir à son tour. En ze woonden zeven jaar in Rome voordat ze hun eerste film in het Italiaans maakten: Fortini/Cani. Nadat Straub gratie had gekregen, verbleven ze weer regelmatig in Parijs. Hoewel al hun films teksten bevatten die door anderen zijn geschreven (volledige werken of uittreksels), is de keuze van deze teksten altijd gebaseerd op ervaringen die hen hebben getekend. En in de loop der jaren droeg de overgang van de ene taal naar de andere bij aan het specifieke van hun benadering van zinsbouw en dictie. Nadat ze bijvoorbeeld hun eerste film in het Frans hadden opgenomen met voornamelijk Italiaanse acteurs, zijn ze de Duitse taal anders gaan benaderen.
Hun films zijn dus in de eerste plaats gericht op mensen die er de taal van begrijpen. In het geval van Chronik der Anna Magdalena Bach, met commentaar buiten beeld, zorgden ze ervoor dat er 5 versies werden gemaakt: een Duitse, Franse, Nederlandse, Engelse en Italiaanse. Deze toespitsing op het luisteren is zeker niet exclusief, eerst Huillet, daarna Straub en zijn medewerkers zorgden ook voor ondertitels. Hoewel het gebruik van een globale communicatietaal indruist tegen de manier waarop deze films werken, nemen we gedeeltelijk onze toevlucht tot Engelse ondertitels om het programma voor meer mensen te ontsluiten, waarbij we iedereen uitnodigen om zeker naar de gesproken talen te luisteren.
Een ander opmerkelijk kenmerk van deze films is de diversiteit in lengte. Hun kortste film duurt 7 minuten (later maakte Straub een film van 2 minuten: La Guerre d’Algérie !) en de langste 132 minuten. Tussen deze uitersten ontvouwt zich een heel scala. Na de dood van Danièle Huillet maakte Jean-Marie Straub geen lange films meer, met uitzondering van Kommunisten dat, na een sequentie op basis van een roman van Malraux, 5 blokken uit eerdere films bevat.
“Stupeur” is een woord dat in veel interviews met de filmmakers opduikt: stilstaan bij wat je opvalt, een schrikbeeld niet uit de weg gaan; door de constructie van films en shots verwondering bieden. Deze “ontzetting” zet de retoriek en haar conventies opzij, heft onze vooroordelen op en zet ons, op gelijke voet, tegenover wat is. Ze laat ons voelen dat de wereld anders zou kunnen zijn en scherpt onze aandacht, onze oren − en onze blik die uitgenodigd wordt door de hele oppervlakte van het scherm.
Aristide Bianchi
In samenwerking met
Met de financiële bijdrage van
Donderdag 05.10 19:00 LEDOUX Cart
Danièle Huillet & Jean-Marie Straub
Machorka-Muff + L'Aquarium et la Nation
De eerste film van JMS en DH, gebaseerd op een kortverhaal van Heinrich Böll, is een satirisch portret van een hoge officier of “het verhaal van een verkrachting (de verkrachting van een land waar opnieuw een leger wordt ingevoerd […])”. Een halve eeuw later worden onder andere een tekst van André Malraux en fragmenten uit een film van Renoir en uit een compositie van Haydn gebruikt om, in het bijzonder, de wurggreep van de natie te denaturaliseren.
Zaterdag 07.10 21:00 LEDOUX Cart
Danièle Huillet & Jean-Marie Straub
Non réconciliés ou Seule la violence aide où la violence règne
Nicht versöhnt oder Es hilft nur Gewalt, wo Gewalt herrscht
- ZW ⁄ 51' ⁄ OND: FR ⁄ Danièle Huillet, Jean-Marie Straub, West-Duitsland 1965 ⁄ Hennig Harmmssen, Ulrich Hopmann, Martha Staendner
Gebaseerd op een roman van H. Böll. Drie generaties van een burgerlijke familie doorheen “vijftig jaar Duitse geschiedenis, van 1910 tot het zogenaamde economische wonder van de naoorlogse periode” in “een bespiegeling over de continuïteit van het nazisme, wat eraan voorafging en erop volgde”. Tijdperken worden vervlochten: “in plaats van me zoals Böll [...] toe te leggen op een puzzel, waagde ik me aan een lacunaire film (“Lacunair corpus: corpus bestaand uit geconglomereerde kristallen waartussen zich intervallen bevinden” Littré)”.
Dinsdag 10.10 21:00 LEDOUX Cart
Danièle Huillet & Jean-Marie Straub
Kommunisten
- kleur ⁄ 70' ⁄ OND: FR ⁄ Jean-Marie Straub, Zwitserland, Frankrijk 2014 ⁄ Gilles Pandel, Jubarite Semaran, Barbara Ulrich
Verschillende tijdperken worden vervlochten in deze benadering van communistische levens die vertrekt vanuit een reflectie op marteling en opsluiting via drie fragmenten uit Le Temps du mépris, een roman van Malraux uit 1935, die leiden tot vijf sequenties die kunnen worden aangeduid als: ‘De hoop’ (1945, 2001), ‘Het volk’ (1969, 1980), ‘De Apuanen’ (naar een gebergte, 1967, 1976), ‘De communistische utopie’ (1798, 1986) en ‘Nieuwe wereld’ (1800, 1987).
Donderdag 12.10 19:00 LEDOUX Cart
Danièle Huillet & Jean-Marie Straub
Chronik der Anna Magdalena Bach
- ZW ⁄ 92' ⁄ V: NL ⁄ OND: — ⁄ Jean-Marie Straub, Danièle Huillet, West-Duitsland 1967 ⁄ Gustav Leonhardt, Christiane Lang, Nikolaus Harnoncourt
De stem van de tweede vrouw van J.S. Bach brengt een chronologisch verslag van de tweede helft van Bachs leven. Deze fragmenten worden afgewisseld met muziek van Bach die live wordt uitgevoerd door of onder leiding van Gustav Leonhardt, toen 35 jaar oud. De commentaar werd opgenomen in 5 talen, waarvan 4 met Leonhardt: Duits, Frans, Engels en Nederlands voor deze versie van de film, die uitzonderlijk werd uitgeleend door het Eye Filmmuseum (Amsterdam).
Dinsdag 17.10 21:15 LEDOUX Cart
Danièle Huillet & Jean-Marie Straub
Der Bräutigam, die Komödiantin und der Zuhälter + Corneille-Brecht
Twee keer theater in film, met 40 jaar tussentijd. 1968: naast twee andere sequenties, een toneelstuk van Ferdinand Bruckner in 3 bedrijven en 7 personages gecondenseerd in 10 minuten, gefilmd in een vast shot (met onder andere Fassbinder en Hanna Schygulla als acteurs). 2009: na een proloog van Pierre Corneille, speciale daglichteffecten voor Het verhoor van Lucullus (1939), een hoorspel geschreven in ballingschap door Bertolt Brecht. In beide gevallen gaat het om gerechtigheid.
Donderdag 19.10 19:00 LEDOUX Cart
Danièle Huillet & Jean-Marie Straub
Les yeux ne veulent pas en tout temps se fermer ou Peut-être qu’un jour Rome se permettra de choisir à son tour
- kleur ⁄ 88' ⁄ V: FR ⁄ OND: — ⁄ Jean-Marie Straub, Danièle Huillet, Frankrijk, Italië, West-Duitsland 1969 ⁄ Adriano Aprà, Anne Brumagne, Olympia Carlisi
Corneilles late en weinig uitgevoerde toneelstuk Othon, gefilmd in open lucht in Rome, voornamelijk op de Palatijn, en uitgevoerd door acteurs met verschillende (vooral Italiaanse) accenten, was de eerste film van de regisseurs in kleur en in hun moedertaal. De intriges en het geweld van de macht, waar het volk niet meetelt, worden verhaald; het personage Camille, bedacht door Corneille, “vertegenwoordigt hier het land, dat nooit wordt geraadpleegd”.
Dinsdag 24.10 21:30 LEDOUX Cart
Danièle Huillet & Jean-Marie Straub
Lothringen! + Un héritier
1994: “een Duitse titel voor een Franse film”: wat wordt opgelegd wordt geweigerd, een polyfone vertelling, zowel lyrisch als onvolledig, gebaseerd op fragmenten van Maurice Barrès' Colette Baudoche (1909). Zo'n vijftien jaar later, van geboortestreek Lotharingen (JMS is geboren in Metz) naar de naburige Elzas: omzwervingen en halthouden op plaatsen waar geweld is gepleegd – en een in stand gehouden loyaliteit, eveneens naar Barrès (Au service de l'Allemagne, 1903).
Donderdag 26.10 19:00 LEDOUX Cart
Danièle Huillet & Jean-Marie Straub
La Guerre d’Algérie ! + Geschichtsunterricht
La Guerre d’Algérie ! “Het verhaal van een bekende psychiater, Jean Sandretto [...], een gecondenseerd verhaal, een compacte roman” in 2 minuten. En, 50 jaar eerder, nauwe verhaallijnen en het verwijden van de tijd tijdens een reis door de straten en steegjes van Rome in een auto bestuurd door de jongeman tegen wie anderen, ouder dan hem en gekleed in toga's, over Caesar praten zonder hem bij naam te noemen; gebaseerd op een roman die Brecht in ballingschap schreef: Die Geschäfte des Herrn Julius Caesar (1942).
Donderdag 02.11 19:00 LEDOUX Cart
Danièle Huillet & Jean-Marie Straub
Einleitung zu Arnold Schoenbergs Begleitmusik zu einer Lichtspielscene + Moses und Aron
Een korte film die tegelijkertijd met Geschichtsunterricht werd gemaakt op “muziek voor bij een filmscène” die Schönberg in 1929-30 componeerde, maar niet voor een specifieke film. En een buitenissig project uit 1959: Schönbergs onvoltooide bijbelse opera, opgenomen in open lucht met live geluid voor de stemmen en omgevingsgeluiden (het orkest werd vooraf opgenomen). Een film over de aanwezigheid van het volk en de mogelijkheid dat het zich, zonder aanwijzing, met een schok, in beweging zet.
Dinsdag 07.11 21:30 LEDOUX Cart
Danièle Huillet & Jean-Marie Straub
Schakale und Araber + Fortini/Cani
Een aangrijpende constructie die het zwarte gat van de kolonisatie aanklaagt: de obscure spil van een verteller-lezer-kolonist uit een tekst die Kafka in 1917 publiceerde, in een versie van JMS. En de eerste film van de regisseurs in het Italiaans, de enige film die ze draaiden met de auteur van een tekst waarmee ze werken: Franco Fortini herleest tien jaar later het pamflet waarin hij, een Joodse communistische intellectueel, reageerde op de Zesdaagse Oorlog.
Donderdag 09.11 19:00 LEDOUX Cart
Danièle Huillet & Jean-Marie Straub
Trop tôt/Trop tard
- kleur ⁄ 70' ⁄ V: FR ⁄ OND: — ⁄ Jean-Marie Straub, Danièle Huillet, Frankrijk 1982 ⁄
Twee delen: het ene gefilmd in Frankrijk, het andere in Egypte; en twee teksten: een brief van Friedrich Engels aan Karl Kautsky (20 februari 1889) en het nawoord van Mahmoud Hussein in Luttes de classes en Égypte (1969). Er is het verschil in licht en menselijke aanwezigheid, het verschil in accent van de sprekers, en de hardnekkigheid van één vraag: die van de grens van wat draaglijk is, en van de revolutie.